Nederland in Oorlog ( in foto's )

Op deze Duitse propagandafoto marcheren leden van de Nederlandse Arbeidsdienst (NAD) in een typisch Nederlands polderlandschap naar hun werk. Symbool van de Arbeidsdienst is de spade die wordt gedragen als een geweer en die getuigt van het militaire karakter van de organisatie. De NAD vertoont sterke overeenkomsten met de Duitse Reichsarbeitsdienst en is een voortzetting van de Nederlandsche Opbouwdienst (NOD), die op 15 juli 1940 door de toenmalige, door de Duitsers aangestuurde, overheid was opgericht. De NOD was een overgangsorganisatie ter ontmanteling van het Nederlandse leger, en had als doel de stijging van het werkloosheidspercentage te voorkomen. Land bewerken is één van de voornaamste werkzaamheden van de Arbeidsdienst. Aanvankelijk neemt de bezetter genoegen met vrijwilligers, maar vanaf 1942 worden bepaalde categorieën jongeren verplicht opgeroepen. Al snel raakt de NAD steeds meer onder invloed van het nationaalsocialisme. Deze NAD-leden marcheren langs de Ho-Mole aan de Homolefeart nabij Workum.

De Nederlanders hadden de vorige dag veel van hun luchtmacht verloren, waardoor de Duitsers de lucht domineerden. Stuka's lieten bommen regenen ter ondersteuning van de geïsoleerde parachutistenformaties. Hoewel deze niet al het succes hadden waarop ze hadden gehoopt, klampten ze zich hardnekkig vast aan strategisch belangrijke posities.

De Duitse verliezen op vliegveld Waalhaven waren beperkt. Foto: Bundesarchiv, Bild CC-BY-SA 3.0

In augustus 1945 zijn er in de Noordoostpolder 2.393 NSB’ers geïnterneerd. De mannen moeten op het land werken en de vrouwen helpen mee op de boerderijen. Tijdens het werk waren er mogelijkheden tot contact met omwonenden en met andere arbeiders. Na de oorlog zijn herinneringen van omstanders opgetekend. Jaap Boekee was in de oorlog nog kind, maar kon zich jaren later de NSB’ers die in de polder vastzaten, nog goed voor de geest halen. Hij had met deze mensen gesproken en vertelde dat één van deze NSB’ers hem had verteld hoe hij zich had gevoeld toen er verhalen binnenkwamen uit de vernietigingskampen in Duitsland: ‘Als we dit geweten hadden, dan waren we er wel uitgestapt. Dan was het bij ons nooit zover gekomen.’ Volgens Jaap Boekee hadden deze mensen er ‘echt spijt’ van dat ze in de oorlog de kant van de nazi’s hadden gekozen.

1943 – midden in de bezetting. Hartje zomer strijkt Circus Giezen neer op het voormalige Wilhelminaplein, in het centrum van Leeuwarden. Het circus biedt even wat luchtigheid in een donkere tijd.

Ongewild helpt het circus mee aan een belangrijke verzetsdaad. Het Arbeidsbureau verzorgt de registratie van jonge mannen die in aanmerking komen om in Duitsland tewerkgesteld te worden. De registratie gebeurt in een dependance, in de huizenrij rechts. De kaartenbakken waaruit namen geput worden, worden ’s nachts opgeborgen in de kluis van de Sicherheitsdienst en worden overdag naar de dependance gebracht. De SD zetelt in het Old Burgerweeshuis aan de overkant van het voormalige Wilhelminaplein. Overdag kan de dependance vanuit het weeshuis in de gaten worden gehouden. Maar de circustent belemmert het zicht. Het verzet grijpt zijn kans. Twee verzetsmannen, verkleed als marechaussees komen, in een auto die is overgespoten in politiekleuren, voorrijden bij de dependance. Ze eisen, zogenaamd in opdracht van de SD, de kaartenbakken op, laden ze in – en verdwijnen. Ver buiten de stad, worden de bakken op een boerenerf begraven. De SD is ziedend, grendelt delen van de stad af en voert razzia’s uit. Maar de bakken zijn weg en blijven weg en menig Leeuwarder jongeman heeft op die manier uitstel, misschien zelfs wel afstel, van tewerkstelling gekregen.

Poolse pantserdivisie trekt door de Voorstraat in Goor.