Nederland in Oorlog ( in foto's )

Oorlog is een bijzondere situatie. Het leed dat mensen dan moeten doormaken is vaak ongekend. Dat besef je overigens pas vaak als je het zelf mee maakt. Nederland kent het geluk al sinds 1945 op eigen grond geen oorlogssituatie te hebben gehad. Gelukkig maar!  Maar velen weten ook niet meer wat het is om je vrijheid te verliezen en nemen aan dat het iets vanzelfsprekends is.

Soms levert oorlog ook goede zaken op. De dwang om op je vijand vooruit te lopen, leveren uitvindingen op die, hoewel in eerste instantie gevaarlijk en bedreigend, later in het burgerleven ook goede toepassingen kent. Zo heeft de geneeskunde vooral na de 1e Wereldoorlog een enorme vlucht genomen.

Deze club is opgezet vanuit educatieve gronden en vooral om niet te vergeten. Om te blijven beseffen dat "je mening kunnen geven" niet altijd vanzelfsprekend is. Als mens moet je daar soms voor vechten, soms zelfs voor sterven.

Dagelijks zal een of meerdere foto's geplaatst gaan worden en in het weekend een nieuwe video. Door dit te doen hoop ik een beeld en gevoel te geven voor alles wat we kwijt waren, weer terug gekregen hebben, maar wat we gemakkelijk opnieuw weer kunnen verliezen!

 - - - = = o 0 o = = - - -

Terwijl de 504th de noordkant van de brug aanviel, zou de 505th samen met tanks van de Guards Armoured Division de zuidkant van de verkeersbrug aanvallen.

De man in de badkamer heette Willem Hupkes en hij was waarnemend president-directeur van de Nederlandsche Spoorwegen. Hupkes zat ondergedoken in Maartensdijk sinds de oproep op Radio Oranje tot de landelijke spoorwegstaking op 17 september 1944.

De NS-medewerkers hadden het werk neergelegd op de dag van de geallieerde luchtlandingen voor operatie Market Garden. De oproep om te staken kwam op kwart voor zes 's middags via Radio Oranje. De Nederlandse regering in Londen wilde voorkomen dat de Duitsers bij de slag het spoornetwerk zouden inzetten.

"Hupkes was compleet overrompeld", zegt conservator Evelien Pieterse van het Spoorwegmuseum in Utrecht. "Hij wist wel dat het er een keer van moest komen, maar hij had verwacht dat de directie van tevoren zou worden ingeseind. En zeker niet dat het hele NS-personeel via de radio tot staking zou worden opgeroepen. Hij geloofde het pas toen de NS-top via een illegale telefoonverbinding van het verzet de bevestiging kreeg. 'De kinderen van Versteeg moeten allen onder de wol' klonk het."
Versteeg, dat was een van de codenamen van Hupkes en met zijn kinderen werden de circa 30.000 NS-medewerkers bedoeld. Hupkes stond op de golfbaan en kreeg het bericht thuis in Bilthoven pas mee. "Hij had vooraf al een aantal onderduikadressen geregeld en is toen haastig naar het dichtstbijzijnde gefietst", aldus Pieterse.

In de villa in Maartensdijk nam Hupkes de schuilnaam Willem Huysmans aan. Hij deed zich met een vervalst persoonsbewijs voor als sanatorium-arts en hield zogenaamd praktijk in de badkamer.

"Dat was niet zo vreemd als het nu klinkt", zegt Pieterse. "Er was nood en in die tijd van evacuaties en gesperde gebieden zochten veel mensen een tijdelijk onderdak." Onder het mom van een spreekuur onderhield Hupkes, alias dokter Huysmans, contacten met NS-medewerkers, koeriers en mensen van het verzet.
De nazi's haalden als reactie op de spoorwegstaking weliswaar mensen uit hun huis, maar namen niet zozeer wraak op de individuele stakers. Ze besloten de hele bevolking in het nog bezette gebied te laten boeten en zo de staking te breken. Duits personeel bemande de treinen nu louter nog voor Duitse doeleinden en de binnenvaart werd tot half oktober platgelegd. Daarna bevroren de rivieren en kwam de bevoorrading vrijwel stil te liggen.

Tijdens de Hongerwinter in 1944-1945 zijn tienduizenden mensen de IJsselbrug in Zwolle overgestoken om in noordoost Nederland eten te bemachtigen. Vooral vrouwen, kinderen en oudere mannen gingen op stap met handkarren, fietsen of bakfietsen. 

Op deze foto zie je kleine groepjes van vier of vijf personen. Bij beschietingen kon zo'n groepje mensen beschutting zoeken in zogenaamde mangaten die langs de weg waren gegraven.

De hongersnood ontstond door problemen met de voedseldistributie, vervoersbeperkingen en winterse omstandigheden. Vanaf december 1944 kwamen westerlingen massaal naar Overijssel. Op 1 maart 1945 ging de zogenaamde IJssel-Sperre in. Het aantal mensen dat toen nog over de IJsselbrug mocht, was zeer beperkt.

Vroeg in de ochtend van dinsdag 26 september kreeg generaal Bittrich, die de aanvallen in Oosterbeek leidde, een telefoontje van veldmaarschalk Walter Model.
“Bittrich, wanneer zal alles hier eindelijk voorbij zijn?”, wilde hij weten.

De Duitse generaal antwoordde dat hij de dag ervoor alles had gedaan wat hij kon om een doorbraak in de Britse perimeter te forceren.
“We hebben gevochten als nooit tevoren. We hebben alles tegen de Britten ingezet wat we hadden.”

Bittrich en Model waren er nog niet van op de hoogte dat de Britse Airborne Divisie zich die nacht had teruggetrokken. Maar tijdens het telefoontje kwam er een motorordonnans binnen bij Bittrich die hem daarvan op de hoogte bracht.
“Nou, goddank”, riep Model uit.

In de restanten van de Britse perimeter rustte in de ochtend van dinsdag 26 september een onwezenlijke rust.
“Toen we wakker werden, was het heel stil”, schreef een inwoner van Oosterbeek. “Een stilte die we negen dagen lang niet meegemaakt hadden. Er werd geen schot gelost.”

Voorzichtig en op hun hoede trokken Duitse soldaten die ochtend de verlaten Britse perimeter in. Bij de Oude Kerk in Oosterbeek troffen de Duitsers nog honderden Britse airborne-soldaten aan. De evacuatie van de Britten was na zonsopgang stopgezet omdat er in het daglicht bij de evacuatie over de Rijn teveel slachtoffers vielen.

Een aantal Britten had na het stopzetten van de evacuatie geprobeerd om zwemmend de overkant te bereiken. Een aantal uitgeputte soldaten was daarbij meegevoerd door de stroom. Andere soldaten werden slachtoffer van Duitse beschietingen. Slechts weinig Britten bereikten de overkant. Daarom hadden de meeste Britten, zo’n 300 in totaal, zich erbij neergelegd dat ze krijgsgevangen werden genomen.

Door de Duitsers werden de Britten in een colonne afgevoerd naar Arnhem. De soldaten maakten onderweg het V-teken naar filmcamera’s van de Duitse propaganda-afdeling. Ondertussen zongen ze liederen.

Britse gewonden in het Elisabeth Gasthuis hoorden op een gegeven moment gezang van marcherende soldaten, dat steeds sterker werd.
Generaal Urquhart: “Nederlandse burgers die door het gezang uit hun huizen waren gelokt, staarden er verbaasd naar en de Duitsers voelden een diep ontzag.”

De tocht van de Britten kreeg op die manier meer het karakter van een overwinningsmars dan van een aftocht naar een krijgsgevangenkamp.

Canadians of the Kensington regiment, British 49th Division, firing trench mortars near Zetten, Netherlands on January 20, 1945.