Nederland in Oorlog ( in foto's )

Oorlog is een bijzondere situatie. Het leed dat mensen dan moeten doormaken is vaak ongekend. Dat besef je overigens pas vaak als je het zelf mee maakt. Nederland kent het geluk al sinds 1945 op eigen grond geen oorlogssituatie te hebben gehad. Gelukkig maar!  Maar velen weten ook niet meer wat het is om je vrijheid te verliezen en nemen aan dat het iets vanzelfsprekends is.

Soms levert oorlog ook goede zaken op. De dwang om op je vijand vooruit te lopen, leveren uitvindingen op die, hoewel in eerste instantie gevaarlijk en bedreigend, later in het burgerleven ook goede toepassingen kent. Zo heeft de geneeskunde vooral na de 1e Wereldoorlog een enorme vlucht genomen.

Deze club is opgezet vanuit educatieve gronden en vooral om niet te vergeten. Om te blijven beseffen dat "je mening kunnen geven" niet altijd vanzelfsprekend is. Als mens moet je daar soms voor vechten, soms zelfs voor sterven.

Dagelijks zal een of meerdere foto's geplaatst gaan worden en in het weekend een nieuwe video. Door dit te doen hoop ik een beeld en gevoel te geven voor alles wat we kwijt waren, weer terug gekregen hebben, maar wat we gemakkelijk opnieuw weer kunnen verliezen!

 - - - = = o 0 o = = - - -

61. Utrecht, stad Utrecht, 1942/1943

Vijf rechercheurs van de Centrale Controle, de afdeling van de Utrechtse politie die vanaf najaar 1942 belast is met het opsporen en arresteren van Joden, poseren op het hoofdbureau van de politie. Op de voorgrond de korpsleiding met in het midden hoofdcommissaris G.J. Kerlen. Deze fanatieke nazi werd op 3 september 1943 in het Willemsplantsoen, vlak bij zijn woning, geliquideerd door de verzetsvrouw Truus van Lier. Naast hem zijn medewerkers P.I.M. Thijssen en G. van Grootheest. Staande links J. Smorenburg, de chef van de Jodenjagers van de Utrechtse politie. Hij heeft met zijn medewerkers honderden Joden opgepakt. Tijdens de oorlog viel hij in ongenade: hij werd betrapt op het verduisteren van waardevolle voorwerpen van zijn slachtoffers. Smorenburg werd daarop gearresteerd en tot een gevangenisstraf veroordeeld. Na de oorlog stond hij opnieuw voor de rechter, nu voor zijn aandeel in de Jodendeportaties. Hij werd uiteindelijk tot 11 jaar veroordeeld, waarvan hij minder dan de helft hoefde uit te zitten.

60. Gelderland, Arnhem, 1942

Winkelier A.J. Zantinge maakte deze foto stiekem vanuit de etalage van zijn ‘Verkadewinkel’. Op de hoek van de Steenstraat en Bloemstraat staat een overvalwagen en de Ordnungspolizei voert een razzia uit. De Duitsers zijn waakzaam, maar staan wel toe dat Arnhemmers toekijken. Het is onduidelijk wat zich precies heeft afgespeeld. De exacte datering is niet bekend. Wellicht wordt er opgetreden tegen omvangrijke zwarthandelpraktijken waar de Bloemstraat bekend om staat. ‘Er zou gedoe zijn met bonnen’, zo luidt de overlevering. Een andere mogelijkheid is dat de Duitsers het gemunt hebben op de groentewinkel van Gerard Wunderink, in die periode een ontmoetingsplek voor Arnhemse verzetsmensen die deel uitmaken van de Ordedienst (OD). Een derde optie is dat de Duitsers de Joodse Arnhemmer Frits Broekman willen oppakken. Broekman woont met zijn gezin op Bloemstraat 50 boven de winkel links van de overvalwagen. Omdat hij steeds getipt wordt, weten hij en zijn gezin telkens te ontkomen.

59. Groningen, stad Groningen, 31 oktober 1941

Tijdens de opheffingsvergadering van de gereformeerde studentenvereniging VERA – Veri Et Recti Amici – Ware en Oprechte Vrienden – gevestigd in het Stalstraatje, wordt het Wilhelmus gezongen. Na de Duitse verordening van 23 oktober die Joden lidmaatschap van een gezelligheidsvereniging verbood, hieven alle studentenverenigingen zich als protest formeel op. VERA ging illegaal verder als ‘catechisatieclub’. In het voorjaar van 1943 werden de studenten voor het blok gezet met het ondertekenen van de loyaliteitsverklaring. In Groningen weigerde negentig procent van de studenten dit te doen, met als gevolg dat zij tewerk werden gesteld in Duitsland of moesten onderduiken. In 1944 hield ook de illegale ‘catechisatieclub’ voor de duur van de oorlog op te bestaan; de meeste leden waren als gevolg van de weigering te tekenen het jaar ervoor al ondergedoken om de Arbeitseinsatz te ontlopen.

58. Zeeland, Yerseke, 1945

Directrice Helena Hermina Dop van het Vlissingsche Noodtehuis Zwaluwnest in Oud Gastel, poseert samen met de Joodse kinderen die zij in het tehuis liet onderduiken. Na de bevrijding van Zeeland, die gepaard ging met zware gevechten, zijn de kinderen via een speciaal kindertransport naar Vlissingen teruggebracht. Van januari tot augustus 1945 werden zij vervolgens ondergebracht in het kindertehuis in het Zeeuwse Yerseke. Het originele bijschrift onder de foto: ‘Ter herinnering aan je onderduiktijd van 29.5.’43 tot 1.11.’44 te Oud-Gastel in het Vlissingsch Kindertehuis bij Zuster Dop. Daar gebleven en met het kindertehuis naar Yerseke vertrokken op 16 januari ’45 tot 4 augustus ’45’. Vervolgens volgen de namen van vier ‘onderduikertjes’ en hun geboortedata.

57. Flevoland, Noordoostpolder, 17 november 1944

De Noordoostpolder viel midden in de oorlog – op 9 september 1942 – officieel droog. De bezetter wilde dat de polder vervolgens snel werd ontgonnen en in het kader van de voedselvoorziening gereedgemaakt werd voor landbouw. Veel arbeiders werden ingeschakeld. Voor mannen die aan verplichte tewerkstelling wilden ontkomen, bleek de polder een ideale onderduikplek. Omdat de ontginning prioriteit had, nam de bezetter het niet zo nauw met het toezicht. Ook tientallen Joden zagen hierin een mogelijkheid om onder te duiken. De meeste van hen werkten al dan niet onder een valse naam met andere arbeiders op het land en verbleven in dezelfde woonbarakken, zoals op deze foto genomen in kamp Blokzijl. Op 17 november 1944 kwam een eind aan de inschikkelijke houding van de bezetter. Tijdens een grootscheepse razzia werden vijfhonderd mannen gevangen genomen en afgevoerd, onder wie ook een aantal Joden.